Ciąża, rozwój płodu - I trymestr ciąży

Pierwszy miesiąc: od poczęcia do zarodka

Pierwszy trymestr trwa do trzeciego miesiąca, czyli do 12 tygodnia ciąży. Początek ciąży liczy się od daty rozpoczęcia ostatniego krwawienia miesiączkowego. Zwyczajowo, czas trwania ciąży i termin porodu określa się wg. reguły Naegelego. Korzystając z niej, prawdopodobny termin porodu wylicza się, odejmując 3 miesiące od daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki, a następnie dodając 7 dni i jeden rok. (Pierwszy dzień ostatniej miesiączki – 3 miesiące + 7 dni + rok).

Reguła ta sprawdza się jedynie w cyklach regularnych, trwających 28 dni. W takich cyklach do owulacji dochodzi między 11-14 dniem cyklu. Gdy w tym czasie dojdzie do stosunku płciowego, a plemnik połączy się z komórką jajową, zostaje poczęte dziecko.

Jama macicy przygotowuje się do przyjęcia zarodka, zapłodnione jajo w ciągu dwunastu godzin staje się zygotą, zawierającą 23 pary chromosomów, czyli wymieszanych genów od obojga rodziców. Jeden chromosom z każdej pary pochodzi od matki, drugi od ojca. Zygota dzieli się najpierw na dwie części zwane blastomerami. Ten podział w procesie mitozy ma miejsce w ciągu 36 godzin od poczęcia. Później, w kolejnych podziałach każda z tych części dzieli się na kolejne dwie, aby w krótkim czasie stać się zarodkiem złożonym z wielu komórek, tzw. morulą. W procesie zwiększania się liczby komórek, zarodek przemieszcza się jajowodem do macicy. Około 5 dnia po zapłodnieniu przekształca się w blastocystę. Aby zarodek mógł zagnieździć się w błonie śluzowej macicy (endometrium) musi najpierw opuścić otaczającą go osłonkę przejrzystą. Zjawisko to nazywa się wykluwaniem blastocysty.

Mniej więcej po upływie tygodnia od zapłodnienia zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy. Nazywamy ten proces implantacją zarodka. Około tygodnia po zagnieżdżeniu, jama blastocysty wyraźnie się powiększa, widoczne są również komórki zbliżające się do jednego z jej brzegów. To właśnie one już niedługo przekształcą się w płód. Z kolei pozostałe komórki utworzą błonę, wypełnioną płynem owodniowym, gdzie dziecko będzie mogło się bezpiecznie rozwijać.

W tym czasie objawy ciąży nie są jeszcze zazwyczaj dostrzegane przez kobietę. Pierwszym symptomem, który jest dla przyszłej mamy sygnałem zajścia w ciążę jest brak miesiączki. W tym momencie kobieta wykonuje test ciążowy oraz udaje się do ginekologa, aby potwierdzić, że spodziewa się dziecka. Pojawiają się również pierwsze fizjologiczne oraz somatyczne objawy ciąży: lekko podwyższona temperatura, rozdrażnienie, poranne mdłości czy częste oddawanie moczu.

W pierwszym miesiącu ciąży wyodrębniają się komórki, które w późniejszym czasie przekształcą się w poszczególne narządy:

• z pierwszej z nich, ektodermy, wykształci się skóra, włosy oraz układ nerwowy
• z mezodermy powstaną mięśnie, układ szkieletowy oraz krwionośny
• z trzeciej warstwy komórek, endodermy, wykształcą się płuca, układ pokarmowy oraz serce

W tym okresie następuje rozwój mięśnia sercowego. Na początku pracuje on jeszcze nieregularnie.

W czwartym tygodniu, czyli pod koniec pierwszego miesiąca ciąży, zarodek przybiera pozycję zbliżoną do litery C. Nie przypomina jeszcze ludzkiej postaci, już niedługo jednak nabierze indywidualnych cech, które odziedziczył po rodzicach z wymieszkania ich genów.

Wielkość płodu w tym czasie szacuje się na około 2 milimetry.

Drugi miesiąc: intensywny rozwój płodu

Drugi miesiąc ciąży rozpoczyna się w piątym tygodniu po zapłodnieniu. To bardzo ważny okres dla rozwoju płodu. W tym czasie bowiem rozwija się układ krwionośny dziecka. Powstaje zaczątek płuc, zaczynają rozwijać się jelita. Głowa płodu jest duża, w porównaniu do reszty ciała ze względu na dynamiczny rozwój mózgu i wykształcanie się półkul mózgowych. W ciągu drugiego miesiąca główka jeszcze bardziej zwiększa swoje rozmiary, a kończyny znacząco się wydłużają. Palce są widoczne zarówno przy dłoniach jak i stopach. Te pierwsze są już rozdzielone.

Około siódmego tygodnia ciąży pojawiają się zaczątki mięśni oraz kręgów, które wkrótce utworzą kręgosłup dziecka. Pod koniec tego tygodnia można rozróżnić u płodu wątrobę oraz nerki, wykształca się również tarczyca i śledziona, ale te narządy nie pełnią jeszcze swoich funkcji. Dziecko w łonie matki nieco przypomina z wyglądu kijankę o wielkości ziarenka soczewicy. Tułów zaczyna się powoli prostować. W tym czasie pojawiają się zawiązki uszu oraz rąk i dłoni z widocznymi palcami. Rozpoczyna się długotrwały proces kostnienia.

Pod koniec ósmego tygodnia wykształca się ucho środkowe. W tym czasie tworzy się również zaczątek układu nerwowego. Pod koniec ósmego tygodnia zarodek waży około jednego grama. Przybiera jednak na wadze bardzo szybko. Tak samo ekspresowo rośnie: około pół milimetra dziennie.

Trzeci miesiąc: ostateczne kształtowanie narządów

Trzeci miesiąc to czas ostatecznego kształtowania się większości narządów. Na początku miesiąca oczy dziecka przesuwają się z boku głowy na jej przód. Dzięki temu twarz zaczyna przypominać ludzką. Powieki oczu są nadal zamknięte, na placach dłoni pojawiają się zalążki paznokci.

W trzecim miesiącu ciąży obserwuje się intensywne kostnienie szkieletu oraz dynamiczny wzrost kończyn. W tym czasie dziecko staje się bardziej ruchliwe. Mama nie może jednak jeszcze wyczuć ruchów maluszka. Jest zbyt mały, aby dotykać ścian macicy. Dziecko pracuje również nad mimiką twarzy, potrafi się już uśmiechać, ziewać, stroić miny i marszczyć czoło.

Dwunasty tydzień ciąży to czas ostatecznego ukształtowania się serca, jego bicie staje się coraz bardziej regularne. Można je już usłyszeć podczas badania USG. Jego zadaniem jest pompowanie krwi do ciała dziecka oraz do łożyska za pomocą dwóch tętnic. Ze względu na wykształcenie się organów płciowych, w niektórych przypadkach na życzenie rodziców, możliwe jest prawdopodobne rozpoznanie płci dziecka, ale najpewniejszy czas na potwierdzenie jej to około 18-20 tydzień ciąży.

Pod koniec trzeciego miesiąca większość narządów jest już ukształtowana, zanikają błony między palcami, sylwetka jeszcze bardziej się wyprostowuje. Wątroba produkuje żółć, przysadka mózgowa wydziela hormony, pracuje również układ pokarmowy, który zajmuje się trawieniem wód płodowych.

Pod koniec pierwszego trymestru płód waży około 30 gramów i mierzy prawie 8 centymetrów.